Red de cultuur! Stop de kaalslag!

** De petitie tekenen =  helemaal onderaan de tekst. Bedankt! **

In de aanloop van de Europese verkiezingen lanceren wij, cultuurmakers, een appel:

Red de cultuur! Stop de kaalslag!

 

In Europa geraken kunst en cultuur verstikt. Ze worden vermarkt. Het beleid snoeit in de publieke cultuurinvesteringen. De kreet weerklinkt dat cultuur toch maar een overbodige luxe is. Alsof kunst en cultuur niet van en voor iedereen zijn, even nodig als water en energie, even nodig als brood.

Eerst was er de stofkam. Toen kwam de efficiëntiekorting. Niet veel later de kaasschaaf. En nu de botte bijl met in sommige lidstaten van de Europese Unie zelfs de tabula rasa. In Spanje zijn de uitgaven voor cultuur met bijna veertig procent gekort, in Nederland en Groot-Brittannië met een kwart. Duitse en Belgische centrumsteden tekenen krimpscenario’s uit van tien tot dertig procent. In Portugal en in Slovenië werd het ministerie van Cultuur afgeschaft. In Polen gaat nog nauwelijks 0,6 procent van ’s lands begroting naar cultuur, in Italië amper 0,2 procent. In de begroting van de Europese Unie is dat… 0,05 procent. Daar snijden Europese Commissie en Europese Raad nu nog een derde van weg.

Waar gaat dat stoppen? Van Europese tot lokale overheid, overal is een schijnbaar onomkeerbare beweging gaande.

 

Een corporate takeover

Terwijl het cultuurbeleid wordt uitgehold als een mergpijp zetten de CEO’s de markt in de plaats, roepend: “Be creative!” Het zijn communicerende vaten: minder overheid en meer markt, minder kunst en meer industrie, minder een flottielje van scheepjes en meer een uniforme moloch, minder middelen en meer concurrentie.

 

De Europese Commissie begint haar Groenboek over Culturele en Creatieve Industrieën (sic) als volgt: “Als Europa wil blijven concurreren, moet het de juiste voorwaarden in het leven roepen zodat creativiteit kan bloeien in een nieuwe ondernemerscultuur.” Europees Cultuurcommissaris Androulla Vassiliou pleitte in de Brusselse Flagey voor deze “nieuwe état d’esprit bij culturele stakeholders en beleidsmakers” voor wie “het niet langer een taboe is cultuur en economie in één lijn op te stellen.”

Zo krijgt de corporate takeover van cultuur zijn beslag. We zien onder de vlag van Creative Europe een kapitalistische cultuuronderneming groeien die “nieuwe mogelijkheden voor meerwaarde zal creëren” (Groenboek). Daarmee worden kunstenaars omgevormd tot producenten van koopwaren. Cultuur en kunst worden herleid tot handelsartikelen.

Voor Creative Europe primeert return on investment op het kunstige en wint het copyright het van tekst of lied. Beeldend kunstenaar, muzikant en dichter moeten zich richten naar de vraag, gezelschappen moeten “afslanken”, het aanbod in de boekenwinkel moet verschralen. De triomf van de middelmaat, van het stereotype en de pulp. Zo kunnen de grote apparaten van de cultuuronderneming de arbeid van cultuurmakers te gelde maken. De uniformerende tucht van de markt laat geen honderd bloemen bloeien.

 

Cultuur en kunstwerk zijn niet zomaar de ruwe grondstof voor producten van een lopende band. Kunst moet aan het denken zetten, het hart raken, op het verkeerde been zetten... Cultuur tilt de menselijke sensitiviteit naar een hoger niveau. Aan de cultuur lees je de stand van een beschaving af. Natuurlijk maakt de cultuursector die idealen lang niet elke dag waar in de praktijk, maar in een beknellend ondernemersjasje worden ze nog veel moeilijker te realiseren.

 

Tableau vivant van een kaalslag

 

- In Engeland sterven de bibliotheken. 500 stedelijke boekerijen hebben er de deuren al gesloten of zijn direct in hun bestaan bedreigd. In Denemarken werden 250 bibliotheken gesloten.

- Griekenland heeft nog slechts 2000 museumwachters, en dat voor 19.000 archeologische sites.

- Duitsland schrapt één op vijf orkesten, hoewel sinds de val van de Berlijnse muur al 37 van de 168 orkesten zijn verdwenen.

- In Athene werd de openbare omroep bij nacht en ontij gesloten. Toch bleef het personeel uitzenden. Daaraan maakte de politie vijf maand later een einde.

- In Spanje sluiten de Renoir-cinema’s, de enige die buitenlandse films in originele versie en met Spaanse onderschriften brachten. Er was een tijd dat dit als een bijdrage werd gezien tegen de zwakke Spaanse talenkennis. Die tijd is nu voorbij.

- De jaarlijkse Magyar Filmzemle is afgelast: de output van het Hongaars filmbedrijf is nul. Ook van de Portugese film is “niks nieuws te tonen”.

- Het Prado, het museo Reina Sofia en het Teatro Real in Madrid verloren tweederde van hun werkingskosten.

- Cultuurprojecten als Lascaux in Frankrijk zijn stopgezet.

- In Dublin blijven de musea van James Joyce en George Bernard Shaw vaak gesloten wegens geen betaald personeel.

- In Polen proberen zogenaamde Quango’s, quasi niet-gouvernementele organisaties, met de moed der wanhoop en met eigen financies te verhinderen dat cultureel Polen op het platteland zichzelf afschaft en bibliotheken, bioscopen en muziek- en tekenscholen helemaal verdwijnen.

- De Unesco roept Italië tot de orde omdat het de site van Pompei niet meer beheert en er illegale gebouwen op toelaat. Ook Frankrijk laat zijn patrimonium verkommeren. In Groot-Brittannië verkeren drieduizend standbeelden en gebouwen in acuut slechte staat.

- Het Italiaans theaterinstituut is gesloten. Het Italiaanse staatsarchief kan duizenden waardevolle historische documenten niet langer bewaren.

- In Vlaanderen mogen sociaal-artistieke organisaties zich verder aan beleidsshocks verwachten. Vlaamse steden schrappen 10 tot 20 procent van hun cultuurbegroting.

- In Hongarije wordt de ruggengraat van de culturele bedrijvigheid gebroken maar er ging veel geld naar de tentoonstelling over Hongaarse helden, koningen en heiligen. Cultuur instrumentaliseren in dienst van een nationalistisch identiteitsbeleid.

- In Frankrijk gaat de btw op boeken fors omhoog, in Spanje en Portugal die op toegangstickets.

- Dansgroep Amsterdam en tien andere Nederlandse podiuminstellingen haken in 2013 als gevolg van de bezuinigingen af. Vijf andere groepen overwegen of ze doorgaan of niet.

- De enige overblijvende opera in Griekenland brengt alleen nog lichtvoetige operette. “Niks is meer Europees dan opera,” zei Commissievoorzitter Manuel Barroso. Ja ja.

- Academies en kunstopleidingen slanken af, inschrijvingskosten dikken aan. Het onuitputtelijke creatieve potentieel van de jeugd krijgt het moeilijk zich te ontplooien. Zo blijft heel veel culturele rijkdom braak liggen.

Al wat geschrapt wordt, is weg, voor lang of voor altijd. Nog even en er zijn geen podia meer om al deze treurspelen op te voeren.

 

De tijd van de angst

“Grote bezuinigingen in cultuurbudgetten creëren een klimaat van wanhoop bij kunstenaars en in de culturele wereld,” aldus commissaris Androulla Vassiliou. Maar haar Commissie en de leden in de Europese Raad hebben wel zelf mee voor die kaalslag gezorgd. Bovendien, de omschrijving van de commissaris is niet correct: het gaat niet om een klimaat van wanhoop maar van angst! Zij die werken zijn bang hun baan te verliezen. Zij die niet werken zijn bang nooit een baan te zullen vinden. Achter de illusie van “vrije” kunst gaan precariaat, patchwork-loopbanen en de ratrace van allen tegen allen schuil.

 

De dwang en de druk om zich waar te maken in de chicanes van de concurrentiestrijd zijn even hoog als de inkomens van cultuurmakers laag zijn. In Duitsland verdient een jazzmuzikante gemiddeld 6.921 euro per jaar en een zelfstandige toneelpedagoge gemiddeld 8.121 euro. Een beeldhouwer gemiddeld 10.675 euro, een videokunstenares 8.814 euro. In Frankrijk ligt de helft van de lonen in de (brede) cultuursector beneden de grens van 15.800 euro per jaar. In Europa leeft de meerderheid van de kunstenaars onder de armoedegrens.

In dit Creative Europe worden mensen geen broeders maar aartsrivalen. De zachte vleugel van de vreugde slaat om in de gesel van de uitzichtloosheid en de angst.

“Iedereen moet bezuinigen, en er zijn prioriteiten,” zo wordt het ingehamerd. De solidariteit waar het beleid het over heeft is een solidariteit tégen de solidariteit.

 

Gewetensonderzoek

De Portugese Nobelprijswinnaar José Saramago riep op tot een gewetensonderzoek: “De morele crisis is (ook) dat de Europese Unie niet in staat is tot het ontwerp en de uitvoering van een coherente politiek die trouw blijft aan fundamentele ethische principes. De morele crisis is dat de lui die zich de corrupte voordelen van een delinquent kapitalisme toe-eigenden, nu klagen over de ramp die zo voorspelbaar was.”

Wij scharen ons achter deze aanklacht. Daarom blijven we de vragen stellen: Wie draagt de verantwoordelijkheid? Wie roept die verantwoordelijken ter verantwoording? Hoe moet de crisis beantwoord worden?

 

De hoofdeconoom van BNP Paribas Fortis zei: “De enige manier waarop de eurolanden hun geloofwaardigheid op de financiële markten kunnen terugwinnen, is: hard bezuinigen en beleggers laten zien dat de bevolking lijdt onder de genomen maatregelen.” IMF-directeur Christine Lagarde beweerde: “Als de Griekse kinderen te lijden hebben onder de bezuinigingen, dan is dat de schuld van hun ouders.”

De wereld staat op z’n kop: de financiële en economische patsers gaan vrijuit en het bedrogen en bestolen 99 % moet door het stof kruipen. De straffeloosheid regeert en wordt op haar wenken bediend door Europese overheden die in de crisis een uitgelezen opportuniteit zien om asociale agenda’s door te drukken. Troonredes hebben het over het einde van de verzorgingsstaat. Het soberheidsbeleid baadt in een grimmige sfeer van verdachtmaking, beschuldiging en arrogantie: wie in de problemen komt, heeft het zelf gezocht, is parasiet, hoeft niet te rekenen op begrip.

Moeten die uitspraken blauwblauw gelaten worden? Hoe stoppen we de morele crisis die zich als betonrot in het continent vreet in deze, volgens Saramago “cynische, ontmoedigende tijd”?

 

Oproep voor een Europese culturele lente

Ons continent heeft een cultuurscène nodig die de mogelijkheid van een totaal ander Europa verbeeldt, verenigd in een cultuur van solidariteit en sociale rechtvaardigheid. Weg van het Europa waar fortuinen van miljardairs en beurswinsten, maar ook armoede en werkeloosheid duizelingwekkende hoogtes halen. Weg ook van het Europa waar nationalistische autoritaire stromingen de angst en de woede wegkapen met daarboven de donderwolk van een Gouden Dageraad.

 

Overal zien we de signalen. Rond het Romeinse Colosseum werd, in een gebaar van omarming, een mensenketting gevormd om het verval ervan, en het bod erop door de Italiaanse schoenenkoning Tod’s, aan te klagen. Nog in Rome wordt het roemrijke Teatro Valle bezet. In Duitsland staakten honderd orkesten met de steun van de Berliner Philharmoniker en het Gewandhausorchester in Leipzig. In de Atheense Gazi-wijk en in Lissabon laten graffitikunstenaars de muren spreken. In de operahuizen van Barcelona, Madrid en Boedapest werd het werk neergelegd. In Thessaloniki betalen toeschouwers hun theaterticket met rijst, noedels of meel. De bedreigde muziekscholen uit Attika musiceerden in een massaconcert in Athene. Jongeren uit Seelze, Charlottenburg, Essen en Spandau speelden in de gemeentehuizen protestconcerten voor het behoud van openbaar muziekonderwijs. De Nederlandse cultuursector schreeuwde om cultuur.

 

We willen het verzet Europees bundelen.

We willen de bezuinigingswals stoppen; we willen transparantie en controle in het culturele veld, en sociaaleconomische zekerheid in plaats van precariaat; we willen fijnmazige publieke culturele voorzieningen en infrastructuur.

Solidariteit maakt cultuur groot.

We roepen op voor een Europese culturele solidariteitsdag als de lente van 2014 zich in onze landen nestelt. Een Europese Lente!

Waar mensen in verzet komen, viert cultuur hoogtij. Tijd om de krachten te bundelen.

Brussel, december 2013

Niet In Onze Naam

Eerste ondertekenaars:

Joachim Ben Yakoub (Pianofabriek), François Beukelaers (acteur), Warre Borgmans (acteur), François Breugelmans (auteur), Hugo Brutin (kunstrecensent), Bart Caron (Volksvertegenwoordiger), Tijs Ceulemans (acteur), Daan (muzikant), Stefaan Debevere (muzikant), Kris De Bruyne (muzikant), Pieter De Buysser (auteur), Lieven De Cauter (cultuurfilosoof), Reinhilde Decleir (toneelspeelster), Thomas Decreus (auteur), Souliman de Croock (acteur), Wim Delvoye (beeldend kunstenaar), Didi De Paris (dichter), Bernard Dewulf (schrijver), Lebuïn D'Haese (beeldhouwer), Charles Ducal (dichter), Tristan Faes (zanger), Lieve Franssen (Brecht-Eislerkoor), Bert Gabriëls (comedian), Jonas Geirnaert (televisiemaker), Pascal Gielen (cultuursocioloog), Johan Grimonprez (audiovisueel kunstenaar), Elias Grootaers (documentairemaker), Hilde Heijnen (actrice), Stefan Hertmans (schrijver), Peter Holvoet-Hanssen (dichter), Daan Hugaert (acteur), Marc Jambers (beeldend kunstenaar), Erwin Jans (dramaturg Toneelhuis), Caroline Lamarche (auteur), Rachida Lamrabet (auteur), Servaas Le Compte (ACV Cultuur), Dieter Lesage (directeur RITS), Johan Leysen (acteur), Ken Loach (filmmaker), Helmut Lotti (singer-songwriter), Ludo Mariman (muzikant), Bart Moeyaert (schrijver), David Murgia (acteur), Laurette Muylaert (secretaris Acod-cultuur), Ramsey Nasr (dichter), Lukas Pairon (muzikant), Lieve Peeters (Dunia vzw), An Pierlé (muzikant), Marijke Pinoy (actrice), Rik Pinxten (em. Prof), Alain Pringels (dramaturg), Anne Provoost (auteur), Paul Rans (zanger), Frans Redant (dramaturg), Marc Reugebrink (auteur), Jasper Rigole (filmmaker), Mong Rosseel (muzikant), Vital Schraenen (acteur-regisseur), Jokke Schreurs (muzikant), State of the Arts (Kunstenaarscollectief), Kris Strybos (artiest), Sven 't Jolle (kunstenaar), Dirk Tuypens (acteur), Rik Van Caenegem (voorzitter Acod-cultuur), Walter van den Broeck (auteur), Clara van den Broek (actrice), Robrecht Vanderbeeken (filosoof), Ivo Vander Borght (musicus), Diane Vangeneugden (De Groene Waterman), Geert van Istendael (auteur), Joke van Leeuwen (auteur), Jan Vanriet (schilder), Annelies Verbeke (auteur), Frank Vercruyssen (acteur), Benjamin Verdonck (kunstenaar), Dirk Vermiert (acteur), Erik Vlaminck (auteur), Dominique Willaert (Victoria Deluxe), Nigel Williams (stand-up comedian), Fabio Wuytack (filmmaker)